Know Thine Self

-->
Izithakazelo are clan names. They are an oral history technique. This is how we store data and knowledge from the past. our ancestors, their deeds, successes, failings, livelihood and many other details can be found within the utterance of a few words. This is the strength of Nguni languages; minimal space, maximum storage. to delve deeper and to plug into the knowledge nexus, one needs to speak one of the many Nguni languages in South Africa. Zulu, Xhosa and SeSotho are the best way to understand the depth of Izithakazelo. And this is important for the new generation who may just think that a surname is just a second name. Learn something. We are History happening. We are the happened, living now. If you are Southern African and African, look for your surname below. So without further ado:





ISIBONGO
esisetshenziswayo


IZITHAKAZELO
kafuphi


IZITHAKAZELO
ngobude bazo
474

B



12


Bhebhe

Makhedama,
Soyengwase,


Nina bakaBhebhe kaMthendeka!
Nina bakaSoqubel’ onjengegundwane!
Nina baseSiweni,
kwaMpuku yakwaMselemusi,
kwaNogwence webaya!

Dlomo weNdl' ende!
Sihlangu samavaka seswel' ababhemu!
Wen' owalala nomunw'endunu, wavuka wawuncinda wawukhomb'ilanga!
 
Makhul'emini
abafokazana bekhul' ebusuku!
Zingwazi zempi yakwaNdunu!
Njoman' eyaduk' iminyakanyaka,
yatholakal' onyakeni wesine;
yabuye yatholakala ngowesikhombisa!
Langeni,
owavel' elangeni!

Bhembe
Mashinini, Guliwe


Bhengani
Singo, Nyambawu


Bhengu
Ngcolosi, Dlabazana
Nina bakwaDlabazanekaNgwane,
kaNephu kaLamula!
Nyawo zigezwa ngamazolo!
Nin’ enivuka nixubhe ngelala!
Shongololo,
wath’ uyalithinta lahwaqabala!
Ngabe siyakudla, sesab' imilenzelenze!
Nyawo zeshongololo kaziphumuli!
Sigampu!
Ngwane, ingwan’ ingwadi;
abayibone ngesond' ukuth’ iwelile!
Jali!
Nin’ enilala nomunw’ endunu,
nivuke nikhwif' ilanga!
M’memezi kaHlangabeza,
Ngcolosi!


Bhuyeni
Sigwaxa


Biyase
Khathini, Ziqubu
Luphondo!

Ngonyama yenduna,

Biyela
Mgazi, Ntshangase, Menziwa,
Mvundlane, Mgazi,
Malandela,
Ndabezitha,
Mgazi!



Luzumane kaNdaba!
Bazume, Ndaba, balibele!
Njezi kaXhoko!

Mvundlane wasoKhabeni,
Mbeng' osinda abosi,



Blose
(Bhulose)
Ndelu, Shinga,
Madiba (Madziba),
Dimba, Duma,
Mseleku,
Bohlela!


Phonsel’ obus’uMajonjobela!
Othunga ligcwala lingethiwanga; ligcwal’ ukuhlakanipha!

Noncengwa!
Wen’ owancengw’ izintombi
zathi sicel’ usishade, Bhulose!

Chobile!
Wen’ owachob’ izintwala zenkosazana!

Shinga!
Ak’shinganga mina,
 kwashing’ isibongo!


Bophela
Hlomuka, Ngidi
Busane,
Fuyane,
Mazinga!



Bukhosini
Mtshali


Buleni



Buthelezi
Shenge, Sokwalisa
Phungashe
Mnyamana kaNgqengelele!
Mnandi ngamondi!
Wen’ owadliwa ‘zindlovukazi zamlobolela!
Nina ‘zinyawo ezimahhele,
enaganis’ izintombi nanganye nangambili!

C



15

Caluza
Mnguni


Cambi 
Mathaba


Cebekhulu
Linda, Nsele, Mafu, Nkunga
Nsele kaLindamkhonto!
Nongalo, Mntungwa, Sothinyase!
Linda kaMafu!
Nina bakaMtoyi kaGobho!

Mayinga kaNombedu;
Oying’ izintaba zombili!
Uying’ uMpehleya;
wayinga noMaqhwakazi!
Izintab’ ezinamancongo (amabizo)  njengabantu!

Intak’ ehlal’ umhlakuva wakhothama!
Is’khov’ umahhehhe;
singathi hhi, siyenanela!
Senanel’ im’hlamb’ yamadod’ ingqubuzana!


Cele
Mlungisi, Ndosi, Magaya, Khumbuza, Dubandlela


Chagwe



Chamane
Gcugcwa, Nzama


Chibi



Chili
Mthuli, Ngwenya


Chiliza
Mdunge


Chiya 
Wohlanga, Galweni


Chonco
Gambushe


Chule
Nxele


Cibane
Shongololo, Gumede, Qwabe, Khuzwayo, Yeyeye, Mnguni


Cindi 
Mahlaba, Mashinini


Coka
Manata


D



25

Damoyi



Davids
Ndaba, Badela, Tshibase, Nonunu, Mntungwa, Manyuza, Nkuluka, Dziyana. 
Choboka-nje ngamguma!
Gubela, ntombi zintle
kunye nabayeni bazo!
Nozityana, Nonkosi,
Khand’ iyeza etyeni!
Nonxa-asakhathali! Nojawuzela!
Nto ezinyawo zimhlophe
noxa zinodaka!

Dhlomo (Dlomo)
Mabanga, Mtingi, Bangile, Mthiyane


Dimba 
Dukada, Fanisa, Fenya, Nkundlande, Mnguni


Dindi 
Mhlongo, Mgabhi, Njomane


Dladla

Mpembe, Mgabadeli, (Mgabadeni), Gadlela, Dwala



Dlamini
Nkosi, Nyanya, Malandela, Ngwane,
Hlubi , Sibalukhulu, Mlangeni


Dlamlenze 
Shamase, Nzima


Dlangalala 
Galu, Nyamenja


Dlodlo
Mabanga, Mtingi, Bangile, Mthiyane


Dlomo (Dhlomo)
Mkhabela, Dinangwe, Bhelesi


Dludla
Cebisa, Sikhakha


Dludlu 
Mtima, Mzomba, Sikhakhane


Dlungwana 
Nondaba, Gagashe, Zondi


Dlungwane



Donda 
Ngonyama, Masinga, Thusini, Manqele, Mzimela


Doyisa 
Khoso, Mazengezi, Mvubu


Dubazana



Dubazane  
Mwelase


Dube
Nyamazane, Mbuyazi, Lushozi, Mafukuzela, Nzwakele, Bayi
Dub’ elimthende!
Maqham’ ehleli njengegwababa!
Buyazi!
Nzwakele!
Khushwayo!
Silwan’ esihle!
Mbuyazi kathekel’ emanxulumeni!
Jama,
owajama ngomkhonto emaDubeni!
Donda!
Mp’ iyahlehla!
Dub’ elimthende!

Duma
Ntenga, Mthombeni, Lwandle


Dumakude
Mngcobo, Nzimase

Mpunz’ edl’ emini
ngob’ ebusuku yesab’ amazolo!
Mfaz’ omabele ’made,
oncelis’ ingan’ iphesheya komfula!
Mathang’ abushelelez’ angena ngqwayimane!


Dumisa 
Gcwensa, Ndimande


Dunge
Chiliza


Duze
Seyama


F



3

Fakathi
Somdibela


Fakazi 
Fakude, Fihlela


Fuze
Ngcobo


G



27

Gabela
Lindamkhonto, Mgabhi, Nsele, Mntungwa, Vezi
Nsele kaLindamkhonto!
Ngilinde, ngisaland’ ezami!
Shulubez’ elikhulu
elisind’ abazali nababelethi! Selulamthwalo
usinda amadod’ eZungeni!
Mawombe!
Sizinge!
Thambisa!
Ndindane!
Sakasa!
Mntungwa!
Ngqungqul’ eshay’
amaphik’ eSidindini!
 Mabuya zembethe!
Ndindane kaMgabhi!

(OVezi batholakala phesheya koThukela lapho abanye bexhuma uMthimkhulu).

Gama
Mlangeni, Shabangu, Mbokane, Mdluli, Manyoni


Gamede
Magadlela, Magadlela, Mkholwa, Sebenzekhaya, Mbebe


Gasa
Nyawose, Mzoneli


Gasela
Chiliza, Mdunge


Gaxa
Gubevu, Nokhala, Msutu, Giyana, Maduna, Diba


Gazu
Sibiya


Gcaba
Thembela, Nombela, Mbuso


Gcabashe
Mnguni, Gumede


Gcumisa
Ngwazi


Gcwabaza



Gcwensa
Mzulwini, Ndimande


Gebashe
Ngcaweni, Mnguni


Gedeza 
Mnyandu, Nongalaza, Mpangazitha


Gina
Mhlungu, Magadlela


Gininda 
Nyembezi, Shamase


Goba
Jangaza, Mbambo, Magoza


Gobhozi
Nyuswa, Ngcobo, Fuze


Goqo



Gule
Malambule, Nselenduna


Guma
Siyaya, Mangena


Gumbi
Ndandali, Mlotshwa


Gumede
Qwabe, Sotole, Phakathwayo
Mnguni kaYeyeye!
Khondlo!

OSidlabehlezi bakaPhakathwayo
abathi bedla
bebebeyeng’ umuntu ngendaba!
Bethi: "Dluyeya ngenhlana, umalokazana ubeyethe kayikhuni;
sidingida yoyodaba!”
 kanti bahlinz’ imbuzi!

Malandela
ngokulandel’ izinkomo zamadoda!

Gwacela
Mbili, Mhlanga


Gwagwa 
Mlambo, Qunga


Gwala
Mphephethwa, Nkondlwane


Gwamanda
Yenga, Sochumase


H



10

Hadebe
Bhungane, Hlubi Mthimkhulu, Makhulukhulu
UNdlubu zamil’ ebubini
ngoba zesab’ ukwehlela!
  Ingab’ emhlabeni zesabani?

Mafuz’ afulele njengefu lemvula!
Mashwabada,
 owashwabadel’ inkomo
kanye nezimpondozayo!

Gob’ izembe;
Ndleb’ enhle zombili!

Zulu! Bhungane!
NoNkulunkulu mkhulu,
kodwa akangangoBhungane!

  Iziyengan’ eziyeng’ umuntu zimyenga ngendaba.

Abanzipho zimnyama ngokuqhwandana.
 
Makhulukhulu! Mehlomakhulu!
Nin’ enalala nomunwe endunu navuka nakhwif’ ilanga. 

Sigoloz’ esimehl’ abomvu.
Mashiy’ amahle. 
Nina bakaLangalibalele. 
Bhungane wamakhulukhulu.
Nina basemaHlutshini!
Ngelengele!


Hlabisa
Ngotsha, Mdinwa, Songiya, Somfula


Hlatshwayo
Mhayise, Ngele, Makholela, Siyendane
Akuvalwa ngezivalo,
kuvalwa ngamakhand’ amadoda! Cebis’ omuhle,
ngokucebis’ amakhosi!
Ngwan’ elihle nezinyawo zalo zokunyathela!
Mgogdlan’ owavel’ eziphunzini!

Hlela
Madlula, Hangala, Kunene


Hlengwa
Mashasha


Hlomuka
Ngidi


Hlongwa 
Gabhisa, Mtumaseli, Lange, Khawula, Gence


Hlongwane
Sangweni, Ngwane


Hlophe
Samela, Thumbeza


Hlubi 
Nkosi, Ludonga, Mavuso


J



6

Jali 
Sijongo, Phumela, Ngcolosi


Jama 
Dlamini, Mzizi, Sijadu


Jamile

Nsele, Nkamzwayo, Mehloluhlaza.


Jele
Nonyanda, Luvuno, Mgabadeli, Gasa



Jili 
Vilakazi


Jiyane
Mbopha,  Mkhathini, Magolwana, Mahlinza


K



23

Khaba 
Ngobese, Mqungebe


Khambule
Mzilankatha, Mlotshwa
Msuth’ owaqond’ ilanga!

Khanyeza
Ngwane


Khanyile
Ngwane


Khathi
Nandisa, Mbende, Sotobe, Phakathwayo, Sibiya


Khathide



Khawula 
Hlongwa, Gebhezi, Ntombela, Ntanzi


Kheswa



Khobeni
Mphemba
Onanana boselesele,
abaphumel' eshashalazini, bahlangabezana nomoya nezulu; Kwabhekwana!


Khomo
Sibiya, Zamisa


Khoza
Mlotshwa, Msuthu, Mkhathini, Ntshingwayo Ndlandla


Khubisa 
Nkomo, Ncube


Khuboni
Maseko, Simelane


Khulu
Mbulaze, Mntungwa


Khuluse 
Hlongwa, Gabhezi, Mdindela


Khumalo
Mntungwa, Mbulazi, Donda, Mzilikazi
Mzilikazi kaMashobana!
Wen’ owal’ ukudl’ umlenze kwaBulawayo!

Donda!
Wen’ oth’ udl’ umunt’
ub’ umyenga ngendaba!

Bheje!
Owabhej’ eNgome kwabonakala.

Mabaso!
Owabas’ entabeni,
Kwadliw’ ilanga lishona!

Wena kaMawela,
Owawel’ iZambezi ngezikhali!
Wena kaNkomo-zavul’ inqaba,
Zavul’ inqaba ngezimpondo kwelaseNgome!

Kekela kaNgobe ongenalulak’ emntwini;
ulaka lwakhe ukuncintshana!

Sonan’ esingoni lutho;
Okwemihlambi yezinyamazane eyahamba yalal’ emfuleni!

Lulwandle kaluwelwa,
Luwelwa zinkonjane zona ziphapha phezulu!

MaNtungw’ ancwaba;
zindlov’ ezibantu!
Zindlov’ ezimacocombela!
Nin’ enehla ngesilulu;
MaNtungw’ aluhlaza!

Maqhaw’ amakhulu,
ehlul’ abeSuthu
NoShak’ engazang’ abehlule!

MaNtungw’ adl’ izimf’ ezimbili;
Ikhambi laphuma lilinye!

Nin’ enal’ ukudl’ umlenze kwaBulawayo!
Nin’ enahlubuk’ eNdlunkulu kaZulu; nenyuka nezwe!
Mbulazi!


Khumbuza 
Cele, Ndosi


Khuzwayo
Gumede!
Qwabe!
Mnguni kaYeyeye
Khondlo!

OSidlabehlezi bakaPhakathwayo
Abathi bedla, bebebeyenga umuntu ngendaba!
Bethi „Dluyeya ngenhlana, umalokazana ubeyethe, kayikhuni sidingida yoyodaba!“ kanti bahlinza imbuzi!

Malandela,
ngokulandel’ izinkomo zamadoda!

Khwane
Dlakela, Gugushe


Khwela
Ndulini


Kubheka
Khathide, , Magonondo Masobotha
Masobotha
Owasobothel’ udlubu nokhasi!

Kunene
Mtimande
Bambo lunye,
zingaba mbil’ ufuz’ ekhabonina!

Kweyama
Vezi, Dladla


L



11

Lamula 
Zinyane, Mthembu, Mthonti


Langa
Ndwande, Somaphunga, Zwide,
Sothole, Mdlaka, Mlindi, Mcwayi, Sodumase, Sonomo
Madevu ( Agqabul’ inkomishi !),
Madelis’ sdumbu adl’umlenze,
Wena woPhokophal’ olusha;
Oludala yisilungulela!

Lembede 
Ndima


Linda 
Cebekhulu


Lubisi



Lukhele 
Mdluli, Nzimande


Lukhozi



Lushozi 
Gcwensa,Ndimande,Mzulwini, Bhebhula


Luswazi



Luthuli
Madlanduna, Mshibe, Dlangamandla


Luvuno
Malembe, Madlamalala


M



186

Mabanga
Dlodlo, Langa, Mpangazitha


Mabaso
Mntungwa


Mabhena 
Musi, Mhlanga, Ncagu


Mabizela 
Mshengu, Shabalala, Ndimande


Mabika 
Dinane, Dinabantu


Mabusela



Mabuya 
Msibi, Ndlondlo, Ngwenya, Mntimande


Mabuyakhulu
Ndiyema, Mdotshana


Mabuza
Ludonga


Machi 
Goba, Lawu,Lisela, Mbonwa.
Mbusi kaJolwayo

Macu



Made
Zimbu, Ngwane, Zimase, Mkhandlela


Madela
Longode, (Lingode), Ndaba, Hhoyiyane
Jange kaHoyiyane,
Gqigqqi, wena kaNzamela

Madi
Ngalonde, Ngwane


Madide
Phikela, Mawanda, Sompisi


Madlala
Sishi, Mpumuza, Bhengu, Khabalidaka, Nodlomo


Madondo 
Mnguni, Mnquhe


Madonsela
Mntimande


Maduma 
Mthiyane


Maduna 
Mdlalose, Nyanda


Madziba
Ndelu, Bhulose, Shinga


Mafulela 
Mafobo, Ndondakusuka


Magagula
Mthombeni


Magubane
Dibanto, Nkomose, Thole, Nkomose, Sothole, Ndlandla


Magutshwa 
Simelane


Magwaza
Yengwayo, Njinji, Manqondo, Mabhul’ubhense, Jubakhothama,
Mgabhi kaNshona
Gwal’ elihle,
okwath’ abanye bebaleka nezinkomo, labaleka nabafazi!

Mahaye 
Nodanga, Ntombela, Ntanzi


Mahlaba 

Mbunjwa, Nsukuza, Shengele, Cindi


Mahlalela 
Maziya, Mcanco


Mahlangu
Nyongwana, Mabhoko, Mbili, Phetha


Mahlinza 
Jiyane, Zosongo, Mkhathini


Mahlobo 
Sokhela, Nzuza


Majola
Phakade, Mchunu, Ngqulunga


Majozi 
Mnqamu, Gwanyana, Mbhulangwe


Makhanya
Mnguni, Yeyeye, Mpangazitha, Gumede, Khuzwayo, Phakathwayo, Duze, Qwabe, Nsongomnyama
OMnguni kaYeyeye!
OSodlabehlezi bakaKhondlo!

 OPhakathwayo,
abathi bedl’ umuntu
bebe bemnyenga ngendaba!

OYeyeye
abathi `Dlula, kubeyethwe´,
kanti bahlinz’ imbuzi!
 Bath’ `umlobokaz’ ubeyethe kay’khuni; sidingida lolo daba!´

Phakathwayo!
Wena kaMalandela
ngokulandel' izinkomo zamadoda!

Amazala-nkosi lana!
OMpangazitha!

Makhathini
Mncwabe


Makhaye 
Shombela, Mdeke, Nyawokhulu


Makhaza
Luvuno, Sokhela


Makhoba
Hamashe, Mancini, Sengwayo, Ncwane


Makhunga 
Phethela


Malevu 
Vezi, Kunene, Ziqunde


Malinga
Mlotshwa, Vunisa, Zindela


Maluleka 
Thomoyi


Malunga 
Ndlovu


Mamba
Nkosi


Manana 
Ncusi, Mbuyise, Nkabinde, Ndimande


Manqele
Manqele kaS’khethankomo, Duyaza


Manyathi
Zindela ,Mgwaba, Ciyane. Mbhense, Donda


Manyoni 
Mlotshwa


Manzi 
Nonkululeko, Qomazitha, Nyokayebululu, Njinji


Manzini 
Zungu


Maphalala
Khoza, Mtimande, Mavuso,  Msuthu

AbeSuthu baseNkalanjana!
Abamaziny’ ansansa!
AbaseMbathamkhonto njengobhedu!
Abehla ngesilulu!
Abathi:
“Zibukuzana zani lezi na?”
Kanti `zinqama.
AbakwaKhoza,
KwaMehlwana,
KwaMlotha,
KwaNungwana!
AbeSuthu baseMawusweni!

Maphanga 
Gumede, Ginindza


Maphisa 
Mlambo, Sishange, Mabhedla


Maphumulo
Mashimane, Doncabe, Zikode, Cwalile


Masango 
Ntusi, Mdluli


Maseko
Ngcamane, Khuboni


Mashaba
Ngungunyana, Phoseka


Mashinini
Guliwe, Bembe, Cindi


Mashiyane
Sondaba, Skhabe, Sontshibe
Sondaba omuhle,
wena waseMthandeni.
Skhabe!
Wen’ owakhab’ inkosi ngonyawo, akwaba `ndabazalutho!
Yavuka, kwaxolisa yona, yathi: “Phepha Sondaba!”

Masina 
Mathebula, Mkholo


Masinga
Shobane, Njomane, Mangethe


Masilela 
Mntambo, Mlondo


Masondo
Nyambose, Dingiswayo Mpanza, Mthethwa


Masuku
Ndwandwe, Zisongo, Nhlane


Mathaba
Mcambi, Mbuyazi


Mathe
Ncanana, Thenjwayo, Mzilankatha


Mathebula
Masina, Mkholo, Mthombeni


Mathenjwa
Mgabadeli, Ndabezitha


Mathibela
Msuthu


Mathonsi
Shekimbuya


Mathunjwa 
Mvubu


Mavimbela



Mavundla 
Bhembe, Mwelase, Mngwemkhulu, Thabekhulu


Mavuso
Ludonga, Mshengu, Shabalala


Maxase



Mayise
Phakathi, Nkomoye, Nsele


Mayisela
Mhayise, Jibela, Mbonane


Mazibuko
Khondlo, Mwelase


Mbambo 
Goba, Magoza, Mdunge, Theneza


Mbanjwa
Sokhela, Samu, Magujwa, Dindela


Mbatha
Shandu
Shandu kangakanani;
nasentendeni yesandl’ uyenela!

Mbeje 
Mbatha, Shandu


Mbhele
Mphemba, Sompisi Ndlela


Mbhense 
Nsibande


Mbokane
Gama, Mdluli, Maphalala, Manyoni

Titfo timbhobho, timgcilibele!
Mbuya lendze kaMyabane!
Mphephethwa! Manyoni!
Ludvonga laMavuso!

Samkete singambova malangeni!
Wena weluhlanga lwakaNgwane!
Wen' umhle kakhulu!

Wena lowacedza Lubombo ngekuhlehletela!
Niphophele lokumnandzi emnfuntini!

Sidlukula dledle sakaLobamba,
hambe basidlukulisa bafati nemadvodza!

Awucedvwa, Mlangeni,
Mswati kaSobhuza kaSomhlolo!
Nina beNgwane!
Wena weKunene!


Mbokazi 
Donda, Nxele,
 Sontuli, Hlamukazi

Lwandle aluwelwa,
luwelwa zinkonjane
zona ziphapha phezul’ emafini!

Phangela kobhongo, koqhoqhoqho!

Mlamlankunzi
`ngab’ uziyekile, zabulalana!

Hlamukazi kaMdaka;
Umdaka usezintangeni!

Wen’ owasePhulamuth’-uphekiwe endlini kaMantombase;
abakaPhangela, abaphangel’ izinkomo zamadoda,
lath’ ilanga liphuma,
labe liphuma nezinkanzi zamadoda!




Mbonambi
Mbuyazi, Mabhodla


Mbongwa 
Mbuyisa, Makhubo


Mbongwe 
Sondisa, Maphanga


Mbuli
Makhunga, Lindisa, Mlawula


Mbuthu



Mbuthuma

Dwebelimdaka, Nokaka, Msuthu wakwaMshweshwe, Ntamonde, Helushe


Mbuyisa 

Gqagqazela ,Mlotshwa, Mbuyazi, Mbonambi, Dube


Mchunu
Macingwane


Mcoyi 
Gumede


Mdaka 
Nhlabathi, Mdomula, Magezana


Mdakane
Mlangatshe


Mdladla
Thumbela, Mwelase


Mdlalose
Nyanda, Dikane, Khwenta
Nyanda we’phahla!

Mdletshe
Nomane, Msindazwe


Mdluli
Lukhele Nyoka, Sikhangisa, Nzimande, Sikwayo


Mdunge 
Chiliza, Mwelase, Mbambo, Makhathini


Memela
Gambu, Msuthu, Nontuli


Meyiwa
Msomi, Gasa


Mfaba



Mfeka
Mguni, Mzimela


Mfusi
Thiyane


Mgabhi



Mgenge 
Maphahla


Mgobhozi 
Mahlobo, Mnguni, Yeyeye


Mhlaba
Zwane


Mhlanga
Gwacela, Mbili


Mhlongo
Njomane, Langeni, Mgabhi, Makhedama, Khuyameni
Makhedama!
Soyengwase!

Nina bakaBhebhe kaMthendeka!

Nina bakaSoqubel’
onjengegundwane!

Nina baseSiweni,
kwaMpuku yakwaMselemusi,
kwaNogwence webaya!

Zingwazi zempi yakwaNdunu!

Njoman 'eyaduk' iminyakanyaka,
yatholakal 'onyakeni wesine;
yabuye yatholakala ngowesikhombisa!

Langen’
owavel'elangeni!

Mhlophe 
Dladla, Gadlela


Mhlungu
Mthiya, Mwelase, Ngwane


Miya
Mcwaningi, Msilak’phepha, Gcwanini, Mzizi


Mjadu 
Sonqandile, Mshikila, Ndlela


Mkhabela 
Dlomo


Mkhaliphi 
Mphephethwa, Vilakazi, Jili, Binda


Mkhatshwa 
Nxumalo, Ndwandwe


Mkhize
Gubhela, Khabazela kaMavovo, Gwaba kaziHlandla, Gcwabe
uGwaba kaNozihlandla,
okhanyamas’ esiswini

Mkhonza



Mkhulisi
Mwelase, Mthembu


Mkhungo
Ndosi


Mkhwanazi
Nkwaliyenkosi, Nkwali, Ndonga, Shamase


Mlaba
Ximba, Mabhoyi


Mlambo 
Mdineka, Sishange, Gubhuza, Ndlanzi


Mlangeni 

Magasela, Sishiya, Madondo, Mdephane, Linda


Mlondo
Mgenge,
Nongalo, Nodungandaba,

Sakh’ umuzi ngomkhonto.
Nogwaj’ ozikhundlakhundla;
esinye esokulala
esinye esokwethamela!

Mlotshwa
Makhombothi
Khambule, Mlotshwa, Mzilankatha, Shezi


Mncube 



Mncwabe 
Mpangazitha, Phakathi, Sishangwe, Mjoji, Makhathini


Mngadi
Madlakovu, Ngema,


Mngoma
Khongisa, Bozini, Cenge.
Ntamonde,
ingaba mfisha, yeza nonina! Ukholokholo,
isibongo esingabongwa
ngabaLandakazane!

Amalal’ alal’ efak’ umunw’ endunu, avuk’ aw’ncind’ akhomb’ izulu, kwafiphal’ ilanga!

(uMculi wodumo uKhabi Mngoma babemhasha bethi „Khala lembube“ kwazise phela wayenekhala elaligqamile, libonakala! J)

Mngomezulu
Dlakadla


Mnguni
Mzimela, Khonjwayo, Donda, Mfeka


Mngwengwe
Zitha, Mhlambo
„AmaHlamb’ amhlophe ngokuhlambuluka!

Mnisi
Mvulani, Nkophe


Mnomiya 
Gininda, Shezi


Mntambo
Nhlangothi, Mlondo, Vezi, Masilela, Jiyane


Mnqayi 
Mashiya, Linda, Nsele


Mnyandu



Motha 
Mvulane


Mpanza
Thabekhulu, Sandanezwe, Thabekhulu, Mavundla, Siwele, Donda


Mpofana 
Ntombela


Mpungose 
Khuba, Gawozi, Phahla


Mqadi 
Mbuyisa


Msane/Msani 
Vangisa, Mvuna, Majoka


Mseleku
Duma, Lwandle, Mthombeni


Msezane



Msibi 
Ndlondlo, Guliwe


Msimango
Thabizolo, Nonkosi


Msomi
Nyawose, Phingoshe, Gasa, Nomndayi


Msweli



Mthabela 
Chibi, Mlotshwa


Mthalane
Weza


Mthanti
Mnyaka, Mthiyane, Ntsele


Mthembu
 Mvelase, Qhudeni
Mvelase,
owavel’eNyandeni!
Ongawadl’ amathibani;
angadl’ amathibane,
indlala ngabe iwile!
ONgoz’ abavel’ eNyandeni!
Nina baseMlamlankunzi!


Mthethwa
Nyambose, Dingiswayo
Masondo
Mpanza
Mbambo
Msweli

Nyambose kaDingiswayo!
Hlanga lomhlabathi!
Nkonyane lenkosi!
Wena wasezansi, eMbelebeleni!
Godongwane!
Maf’ avuke njengedangabane!
Ludonga dilika, and’ ub’ aphuz’ emcocozweni!
Mageza ngobis’ amanz’ ekhona!

Nina baseMchachazweni!
Nina enakh’ emifulen’ emibili, iNseleni neMfoloz’ emhlophe!
Nina eniphuza phezul’ emfuleni, nichame ngenzansi, ziphuze izizwana!
Nina basoYengweni, Manjankosi!

Masondo!
Msweli kaMasondo
Nina baseBalungwini!
Wena kaJobe kaKhujabi!
Mavela!


Mthimkhulu
Bhungane, Hadebe,
Makhulukhulu, Hlubi


Mthiya 
Zubane, Mbatha


Mthiyane
Zondo, Sokhulu, Luvuno, Zondo, Mazwi


Mthombeni
Duma, Lwandle, Magagula


Mthonti
Lamula, Ndlobane, Zinyane, Bantwini, Mpangazitha, Zucu, Jiyane



Nina bakwaSokhela ngempepho abafokazane bokhela ngezikhuni!

Nina bakaMwelas’ ongaweli ngazibuko; abawela ngezimpambosi zomfula;
omaLamulankuzi zimbili zibulalana!

Nina bakaSiwela, bakwaSilokazi, bakwaZisongo, Songo-Linda!
Nina bakwaMagalel’ agase njengeshongololo,
bakwaVezi kaLanga,
enesul’ udaka ngoluny’ udaka!

Nina bakwaMdak’ ongomi, bakwaSigawulamthunz’ owawuhlez’ abafokazana!
Nina bakwaCombela kweyizolo!


Mtimande



Mtolo 
Dlangamandla


Mtshali
Hlabangane, Mantshinga, Gebisa
UMagalel’ agas’ onjengengonyama! UMantshing’ ozilwan’ ezibili;
ingwe nengonyama!

Muthwa



Mvelase
Qhudeni


Mwandla
Nqumela, Magange


Mwelase



Mzimela
Mnguni


Myeni
Mdolomba, Mzukase, Mnguni, Mzimela, Mziyankatha


Myeza 
Ndengezi, Msokazi, Mzukwuse, Dimbane, Mpangele


Mzila 
Mawewe, Nyambane


Mzimela 
Mnguni, Dimbani


Mzobe 
Ngcolwane, Lamula, Phohla, Walawala
Fundisa abant’ uk’hleka! 

Mzolo 
Dlangamandla, Gasa, Mbungela


Mzoneli
Msomi, Gasa, Meyiwa, Nomndayi, Singila,
Wen’ owehla ngomzungulu!

N



74

Nala 

Gwija, Mhlophe



Ncanana 
Mathe, Thenjwayo, Mzilankatha


Ncongwane/
Ngcongwana
Nkwakha


Ncube 
Mzilankatha


Ncwane 
Gwamanda, Cebekhulu, Dlamdaka, Linda, Nomvuma


Ndaba
Manqele, Sibhene, Madela, Mhlungu, Mthiyane, Lingode, Maphikela


Ndabandaba
Mahamba, Sidlodlo, Mphephethwa


Ndawo
Yamela, Khoza, Khobeni, Mphahlwa


Ndawonde
Zitha


Ndebele
Mazankosi


Ndima
Lembede


Ndimande
Gcwensa, Bayeni, Mabizela


Ndlangamandla
Mphazima



Ndlanzi
Hadebe, Bhungane, Mthimkhulu


Ndlela
Caluza, Sobayeni, (Bayeni), Sompisi


Ndlovu
Gatsheni

UGatshen’ oBoyabenyathi,
obusonga busombuluka!

Mpongo kaZingelwayo!
Nina bakwaNdlovu-zidl'-ekhaya,
ngokweswel'-abelusi!

Nina bakwaKhumbul’-amagwala!
Nina bakwaDemazane-Ntombazana!
Nina bakwaS’hlangu-sihle.

Mthiyane!
Ngokuthiy' amadod' emazibukweni!

Nina bakwaMdubusi!


Nduli 
Khwela


Ndulini
Khwela, Sithombo


Ndwandwe
Zwide kaLanga, Somaphunga, Mkhatshwa, Nxumalo


Nene
Sthenjwa, Madlokovu, Ngema


Ngcobo
Fuze, Mavela, Mapholoba, Nyuswa

UFuz’ oMashiy’ amahle
sengani uzoshumayela!

Ngcongo 
Mkhonto, Phambuka, Dinisa


Ngcongwana/
Ncongwane
Nkwakha


Ngema
Madlokovu, Mngadi


Ngidi
Hlomuka


Ngobese 
Mqungebe, Donda, Mthinti


Ngubane
Mbomvu


Ngubeni
Nkomo, Mntungwa


Ngwane



Ngwenya
Mntimande, Mabuya


Nhlabathi



Nhlapho
Sigegede, Luvuno, Mwelase


Nhleko
Mgilija, Mncwango


Nhlengethwa
Msuthu


Njiyela



Njoko 
Nqamane, Nsele, Lindamkhonto, Phangisa
Wena kaSibhadubhadu semvula
Wena kaSithol’ esayosiswa
sabuya nomdudukazana!

Nina enadl’ izimfe zimbili
Zaphum’ ikhambi selilinye!

UBhoq’ odliwa kuyindlala;
udliwa zinjinga!

Nina bakwaNoyile,
nina bakaBhe noMagutshwa!

Maleb’ adonsw’ agcwal’ izitsha
Msun’ oyisinqopholo!

 Nina bakwaManokosha
Nina bakaBuqil’ obuphambana noShaka!


Nkabinde
Mchusi, Mphondle, Mafuya


Nkala 
Mlotshwa


Nkomo
Vezi


Nkosi
Ndlangamandla, Mphazima, Dlamini, Hlubi
Ndlangamandla!
Mtungwa!
Mawandla kaNdlela
Nina baseMandlovini
Mlotshwa!
Siwela,
Mphazima kaLanga!

Nina bakwaLanga libomvu;
elashis'amabel'ezikhuthali!

Mabuya sezembethe'ugogwane!
Mlotshw’ akangakanani,
ngoba nasentendeni yesandl' uyahlala!

Owaphath' induku' emnyama,
washay'amanzi, kwavel' udaka!

Nkonjane yenkosi!
Mpangazitha!

Nkwanyana
Zikode


Nsele
Linda, Hadebe


Nsibande
Goje, Mdlanyoka


Nsibanyoni 
Malambule


Nsutsha



Ntanzi
Khawula, Gebhezi, Mahlobo, Ntombela, Zulu


Ntombela
Mahlobo, Dlukula Dledle, Mpangazitha, Zulu, Lukhwazi 
Malandela
wen’ owalandel’ izinkomo zamadoda, 
wena ongahlobi ngento yomunye;
 ohloba ngento yakhe!

Ntshalintshali
Phathwayo, uKhanuka, Ndwandwe


Ntshangase
Mgazi, Biyela, Menziwa Ndabezitha


Ntshingila
Dlabane


Ntshiza 
Mtolo, Dlangamandla


Ntuli
Mphemba, Mbhele
Sompisi


Nxamalala 
Zuma


Nxasana
Nonduma, Bele, Sikhonza


Nxele
Sweli, Semi, Msweli


Nxumalo
Zwide kaLanga, Ndwandwe, Mkhatshwa, Somaphunga, Mlaba,


Nxuswa



Nyanda



Nyandeni
Gasela, Khukhuza, Mashobana


Nyandu



Nyathikazi



Nyawo
Dumakude, Mlaba


Nyembe 
Thwala, Siwela


Nyembezi
Nkwaliyenkosi, Shamase, Mkhwanazi, Ndonga


Nyide
Ndabase, Mahulube


Nyoka
Mceze, Mdluli


Nyongwana
Nyuswa


Nyoni
-Mbebe, Gwalagwala, Nyoniyamakhosi


Nyuswa
Ngcobo, Fuze, Mapholoba


Nzama
Chamane, Gcugcwa Hhosiyana (Wosiyane), Zukula, 


Nzima
Phakathi


Nzimande
Mphephethwa, Mdluli, Mdlobhiya, Mangcamane


Nzimase
Sishi


Nzuza
Mshazi, Mahlobo


P



4

Phakathi
Mnguni, Mjaji , Mpangazitha, Mncwango, Sigagu, Juqula,


Phewa 
Mvelase


Phoswa 
Nyoni, Gengeshe


Phungula
Mdlovu


Q



2

Qhele



Qwabe
Gumede, Sotobe


S



32

Sabelo/
Sabela
Gwamanda, Mdlumbi, Maphindela, Vezi


Sangweni
Ngwane, Matiwane, Mwelase, Hlongwane, Zikhali


Seme
Mbuyazi, Msweli


Shabalala
Mshengu
Donga likaMavuso!

Shabane
Mboyisa, Mlinga


Shabangu 
Gama, Dlangamandla


Shandu
Mbatha, Mthiya


Shangase
Shuku, Ndaleka, Mkheshane, Tomane, Nogunjwa, Vemezitha
Nina bophondo lwenyanga yakoMthiyane
 olwamis’ uShangase.
Nina bakoSibindi simnyama ngoba simnyama sonkana.
ONkom’ isengelw’ emeveni.
Nin’ enaph’ umunt’ isengwa;
eninik’ umunt’ engathi niyadilika!

Shange
Dumakude


Shazi
Zindela, Cebekhulu


Shelembe 
Maphalala, Mzamela


Shembe
Nhlanzi, Mntungwa, Mathabizolo, Donsa, Sokhanyiso, Gwaqagwaqa, Mzazela, Sokhubuzela, Nyathikazi
Mzazela kaNyathikazi!
Mbulabi kaNhliziyo zimashum’shumi! Mashiy’ amahle
njengoboya benkonyane!
Mbulabi, wen’ omuhle
njengento yokwetshelekwa!
Ndonsa kaSokhabuzela!


Shezi
Dlaba, Sgananda


Shinga
Ndelu, Bhulose, Madziba


Shoba 
Mpikela, Mathumba, Nkonkoni


Shongwe
Mtimande, Bhambolunye, Mcusi


Shozi
Mbasha,Gidela,Mtumaseli, Mtungwa, Hlongwa


Sibaya
Thango, Gotsholo


Sibeko
Maziya, Mkhabela, Gembe


Sibisi
Mahlase, Bhovungana, Gamede



Sibiya
Sotobe, Qwabe, Gumede, Ndaba, Gazu, Mgxebe
Sibiya ngenkomo,
abafokazana bebiya ngamahlahla! Ndaba komkhulu!

Ndaba, Gumede
Nina bakwankom' isengelwa emaweni,
Ingasengelw' esibayeni;
akuyon' eyakhona.

Gumede kaNdaba,
Mkhananda owafinyelela kubalondolozi,
Wemuka noGodokazi way' eMfolozi.

UHhiya kwabanani,
Okwaphekw’ esendlini
Kwaze kwephulw’ esendlini
Engazange afe `kufudumala

Mgxebe!
Khathi!
Nina bakaSotobe kaMpangalala


Sikhakhane
Mboma, Mqhele, Mathula, Nzimase, Mqhele

Mboma kaMqhele,
Sdwab’ esinembobo!

Wena sang’ elingezansi,
lapho besa khon’ imilomo!

Wen’ owangena
nesikhun’ emanzini sivutha,
waphuma naso sivutha!

Wena kaMboma
os'hlahla samil’ edwaleni!

Wena kaSoqhafuza,
umlung' odl’ izinkobe!

Wena nyok’ eyacac’ emthini, ingenazinyawo!

Nkom’ esengelw’ emeveni,
ngoba way’sengel’ ethungen’, iyal’khahlela!

Wen’ okhishwa ngenon’ emgodini!

Wen’ ophath’ amakhos’
 um’ esedukuzela!

Wen’ owahlabana ngokwehlul’ izinyanga nezanusi;

wasuka lapho waxoshiswa ngokaSenzangakhona
ngezinkomo zekhethelo!

Wakhushulwa, awabanankosi,
ngoba inkosi yakho kunguNodumehlezi kaMenzi!

Mboma!
Wena waseNkandla!



Sikhosana
Ncama, Msamkhulu, Somboni


Simamane
Phakathwayo, Mpangazitha, Mnguni kaYeyeye, Gumede, Qwabe
Simamane sengwe nengonyama!

 Mceb’ ethule,
Wen’ oth’ udl’ umunt’ ub’ ubumyenga ngendaba!

 Dluya, kubeyethwe!


Simelane
Magutshwa
Mpembe, Ntengwane
Mpembe kaLokothwayo;
ondletshana zimqhewana, ezaqhewulwa amagundane,
ukuba zazingemqhewu
ngabe zifuze ekhakhonina;
Shingi njengesihlabathi;
Gqamu njengelanga;
Ntengwane kaLuthuli;
Ndlovu zidl’ ekhaya
Ngokweswel’ abelusi;
Mdlambiba!


Sithole
Jobe, Mondise, Matshana


Siwela
Thwala, Nyembe


Siyaya 
Guma, Mangena


Sokhulu 
Mthiyane


Sokhela 
Nzuza, Mahlobo


Sosibo
Thabethe, Gema, Ncobeni, Mshingila, Jembeqwa, Bhayiya, Nyumbane, Nkosinathi. Mangekhwatha!


T



12

Tembe 
Mthonga


Thabede/
Thabethe
Mangethe, Gema, Sosibo


Thango
Sibaya, Jiyane


Thanjekwayo



Thela
Mhlabandlovu, Mtimande


Thembekwayo
Dlamane, Masina


Thembela  
Gcaba, Shingila


Thenjwayo 
Nsibande, Gabadela


Thomo
Ndabezitha, Khambule, Makhubo

Masond’ amhloph’
aney' nyawo zawo!

Wen’ owadl’ udadewenu,
 uthi `kananyongo, `kanamhlehlo!

S’gung’ owathumel’
uKhuboni kaNdlovu
wath’ akabuye nengubo yob’nono!
 Thomo!



Thusi
Sishange. Dlebe, Nkomo, Mlotshwa
Ndlebezenkomo (?)

Thusini 
Donda, Manqele, Mnguni, Mlaba


Thwala 
Mnyamande, Nyembe, Motha, Siwela


V



5

Vezi
Kweyama, Mnembe


Vilakazi
Mphephethwa, Jili, Binda



Vumase 
Sikhumbane, Mfumu


Vumisa 
Nkala


Vundla
Gigaba

W


2

Wela
Gumede, Phakathwayo


Weza
Mthalane

X



6

Xaba
Nonkosi, Nginikeza


Xala
Gubulundu, Mbanjwa, Zizi, Dlamini


Xhakaza
Nozidlele, Bhengu, Mpungane
Obanye benele emizini yabo

Ximba
Mlaba


Xolo
Msuthu, Ntamonde, Thusi


Xulu
Makhathini, Xabhashe


Y



3

Yaka
Dlunge, Shonane, Masaphokazi,
Mayile, Dinane



Masala nendawo ebanzi!

Yengwa 
Gwamanda, Sondini


Yeni
Shibase, Zondi


Z



16

Zama
Dingila, Nombhoco, Gcugcwa, Wosiyane


Zikalala
Sangweni, Hlongwane, Ngwane


Zikhali



Zikode
Ntshoso, Mangethe


Zimu
Mtuswa, Mbhodwe


Zindela 
Malinga, Mlotshwa, Shazi, Cebekhulu


Ziqubu
Biyase, Khathini


Zitha
Ndawonde


Zondi
Nondaba, Gagashe


Zondo
Mthiyane


Zubane
Mthiya, Zikhonjwa


Zuke Mbhedu, Bikelwayo
Mbhedu, Bikelwayo


Zulu
Mageba, Ndabezitha, Sithuli
Wena kaPhunga noMageba –
kaMalandela
ngokulandel’ izinkomo zabafokazana!

Zuma
Nxamalala, Mpangazitha, Msholozi 


Zungu
Gwabini, Manzini, Sengwayo, Ncwane, Geda, Makhoba
Ncwane
ngankomo yaseMahenyeni!
Nyama kayishi;
isha ngababhebhezeli!
Geda kaManzini!
Sengwayo!

Zwane
Mangethe, Ntshosho, Zikode, Cebekhulu



====================================================================

Comments

Popular Posts